Toz Ölçümü
Toz Ölçümü
Toz ölçümü, çalışma ortamındaki solunabilir, inhalabl ve toplam toz konsantrasyonlarının teknik cihazlarla ölçülerek çalışan sağlığına uygunluğunun değerlendirilmesini sağlayan bir iş hijyeni ölçümüdür. Endüstriyel tesisler, dökümhaneler, çimento fabrikaları, marangozhaneler, madencilik işletmeleri, tekstil alanları, laboratuvarlar, metal işleme alanları ve inşaat sahalarında oluşan tozlar; solunum yolu hastalıkları, mesleki astım, KOAH, pnömokonyoz ve patlayıcı ortam riskleri gibi ciddi tehlikeler barındırır.
Toz Ölçümü, ortamdaki partiküllerin yoğunluğunu belirleyerek yasal sınır değerlerle karşılaştırılmasını ve çalışanların maruziyet düzeylerinin bilimsel olarak değerlendirilmesini sağlar.
1. Toz Ölçümünün Amacı
Toz ölçümünün temel amaçları:
Çalışanların solunabilir ve toplam toz maruziyetini belirlemek
Patlayıcı ve yanıcı toz birikimlerini tespit etmek
Ortamda sağlık açısından risk oluşturabilecek partikül seviyelerini ölçmek
İş hijyenine uygun olmayan bölgeleri belirlemek
Havalandırma ve filtreleme sistemlerinin verimliliğini değerlendirmek
Uygun kişisel koruyucu (maske) ve mühendislik kontrollerini belirlemek
Toz maruziyeti, uzun süreli ve kontrolsüz olduğunda ciddi meslek hastalıklarına sebep olabilir.
2. Toz Ölçümünde Kontrol Edilen Toz Türleri
Toz, boyutu ve özelliklerine göre farklı kategorilerde ölçülür:
1) Solunabilir Toz (Respirable Dust)
Akciğerlerin derin bölgelerine kadar ulaşabilen ince partiküller.
Genellikle 5 mikron altındaki tozlar.
2) İnhalabl Toz
Solunum yollarına giren tüm partikülleri kapsar.
100 mikrona kadar olan tozlar.
3) Toplam Toz Konsantrasyonu
Ortamdaki tüm partiküllerin genel yoğunluğu.
4) Özel Tehlikeli Toz Türleri
Silika (SiO₂)
Asbest
Metal tozları
Organik tozlar (un, pamuk, odun vb.)
Yanıcı/patlayıcı tozlar
3. Toz Ölçümünde Kullanılan Parametreler
Ölçümler aşağıdaki değerlere göre yapılır:
mg/m³ (miligram/metreküp)
Toz konsantrasyonu
Partikül boyutu (PM2.5 – PM10 – TSP)
Anlık ölçüm ve gravimetrik ölçüm sonuçları
4. Toz Ölçümü Nasıl Yapılır?
Toz ölçümü ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilir:
TS EN 689 – Kimyasal Ajanlara Maruziyet Ölçüm Standardı
ISO 7708 – Partikül Sınıflandırma Standardı
İş Hijyeni Ölçüm ve Değerlendirme Yönetmeliği
1) Ölçüm Planlaması
Ortam analiz edilir
Toz kaynakları belirlenir
Çalışma alanına göre ölçüm noktaları seçilir
2) Ortam Toz Ölçümü
Toz ölçüm cihazı ile anlık (real-time) ölçümler yapılır
PM10, PM2.5 ve TSP değerleri kaydedilir
3) Kişisel Toz Maruziyet Ölçümü
Çalışana takılan kişisel toz örnekleme pompası ile 8 saatlik maruziyet ölçülür
En doğru maruziyet analizi sağlanır
4) Gravimetrik Analiz
Filtre üzerinde biriken toz tartılarak konsantrasyon hesaplanır
En hassas ve standart yöntemdir
5) Havalandırma ve Filtre Verimliliği Kontrolü
Toz toplama üniteleri
Siklon filtreler
Torba filtreler
Jet-pulse sistemleri
Aspirasyon hatları
kontrol edilir.
6) Raporlama
Hazırlanan raporda:
Ölçüm sonuçları
Maruziyet değerlendirmesi
Yasal sınırlarla karşılaştırma
Risk analizleri
Havalandırma sistemine yönelik iyileştirme önerileri
Fotoğraflı bulgular
yer alır.
5. Toz Ölçümünün Avantajları
Solunum yolu hastalıklarını önler
Meslek hastalıkları riskini azaltır
Havalandırma sistemlerinin performansını ölçer
Çalışma ortamının hijyen seviyesini belirler
Patlayıcı toz birikimini tespit eder
Yasal gerekliliklere tam uyum sağlar
6. Yasal Gereklilik
Türkiye’de toz ölçümleri:
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
İş Hijyeni Ölçüm ve Değerlendirme Yönetmeliği
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Yönetmeliği
kapsamında düzenli yapılmalıdır.
Belirli sektörlerde ölçümler yılda en az 1 kez zorunludur.
7. Sonuç
Toz Ölçümü, çalışma ortamındaki zararlı partikül yoğunluğunu belirleyerek çalışan sağlığını korumak için yapılan kritik bir iş hijyeni analizidir. Düzenli ölçümler ile solunabilir toz seviyeleri kontrol altında tutulur, mesleki hastalık riskleri azaltılır ve güvenli bir çalışma ortamı sağlanır.
