Freze Tezgahı Muayenesi

Freze tezgâhları, talaşlı imalatın en kritik makinelerinden biridir ve düzlem yüzey işleme, kanal açma, diş açma, delik büyütme ve profil işleme gibi çok çeşitli işlemlerin yüksek hassasiyetle yapılmasını sağlar. Sanayi, otomotiv, savunma, kalıpçılık ve metal işleme sektörlerinde yaygın olarak kullanılan bu makinelerin güvenli ve toleranslar içinde çalışması üretim kalitesi açısından hayati önem taşır.

Freze Tezgahı Muayenesi, tezgâhın mekanik yapısı, eksen hassasiyeti, elektriksel sistemi, kesici takım tutucuları ve operatör güvenlik ekipmanlarının uluslararası standartlara uygun şekilde kontrol edilmesini kapsayan detaylı bir periyodik inceleme işlemidir.

1. Freze Tezgahı Muayenesinin Amacı

Bu muayenenin temel hedefleri şunlardır:

• Frezenin güvenli, stabil ve hassas çalıştığını doğrulamak

• Eksenlerde oluşan boşluk (backlash), aşınma ve hizalama sorunlarını tespit etmek

• Spindle’ın titreşim, rulman ve hassasiyet performansını ölçmek

• Elektriksel güvenlik ve izolasyon uygunluğunu kontrol etmek

• Kayış, kızak ve mekanik bileşenlerin durumunu belirlemek

• Operatör güvenlik sistemlerinin doğru çalıştığını teyit etmek

• Üretimde tolerans dışı hataları önlemek

Muayene yapılmayan freze tezgâhları; parça kalitesinin düşmesine, takım kırılmalarına, elektriksel arızalara ve ciddi iş kazalarına neden olabilir.

2. Muayene Kapsamında Kontrol Edilen Bileşenler

Muayene; mekanik, elektriksel ve güvenlik bileşenlerinin tamamını içerir:

1) Mekanik Aksam ve Yapısal Kontroller

• Gövde, kolon, tabla ve kızak yapısı

• Vidalı miller (ball-screw)

• Kızak yolları (lineer kızak, vee way, dovetail kızak)

• Kızak yağlama sistemi

• Tabla hareketlerinin doğruluğu

• Yataklama ve rulman kontrolleri

• Hareketli elemanların boşluk analizi

2) Spindle (Ana Mil) Testleri

• Mil kaçıklığı (run-out)

• Devir hassasiyeti

• Rulman durumu (titreşim ve ses)

• Isınma testi

• Takım bağlama mekanizması (BT-HSK-ISO tipi tutucular)

3) Eksen Hassasiyet ve Konumlandırma Testleri

ISO standartlarına göre:

• Konumlandırma doğruluğu

• Tekrarlanabilirlik (repeatability)

• Backlash ölçümleri

• Tabla paralellik testi

• Komparatör veya lazer ölçüm sistemi ile testler

4) Elektriksel Sistem Kontrolleri

• Elektrik panosu iç düzeni

• Sigorta, kontaktör ve güç elemanları

• Motor yükleri ve akım değerleri

• İzolasyon testi

• Acil stop butonu

• Kablo ve kablo tavaları

5) Yağlama ve Soğutma Sistemi

• Otomatik yağlama pompası

• Yağ seviyeleri

• Sızıntı ve hortum durumu

• Soğutma sıvısı pompası

• Filtre ve nozullar

6) Güvenlik Donanımları

• Siperlikler ve koruyucu kapaklar

• Kapı switchleri

• Talaş koruma fanları

• Acil stop ve kontrollü duruş sistemleri

• Takım değişim alanı koruma bariyerleri

3. Freze Tezgahı Muayenesi Nasıl Yapılır?

Muayene işlemleri ulusal ve uluslararası standartlara göre gerçekleştirilir:

• ISO 1986-1 – Freze Tezgah Hassasiyet Testleri

• ISO 230 – Takım Tezgahlarının Deneyi

• TS EN 60204 – Elektriksel Güvenlik

• İş Ekipmanlarında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

1) Görsel Kontrol

• Kızaklar

• Tabla

• Mil bağlantıları

• Elektrik panosu

• Yağ kaçağı durumları

2) Hassasiyet Testleri

• Komparatör ile yüzey düzgünlüğü

• Tabla paralellik testi

• Mil kaçıklığı

• Backlash ölçümleri

• Eksen senkronizasyon kontrolü

3) Spindle Performans Testi

• Titreşim ölçümü

• Yatak sesi analizi

• Isınma

• Devir geçişleri

4) Elektriksel Testler

• İzolasyon direnci

• Topraklama sürekliliği

• Kaçak akım ölçümü

• Motor akım çekişleri

5) İşlevsellik Testleri

• X-Y-Z hareketleri

• Manuel ve otomatik çalışma

• Soğutma sistemi fonksiyonu

• Tabla kilitleme mekanizması

6) Raporlama

Muayene sonunda hazırlanan raporda şunlar yer alır:

• Fotoğraflı bulgular

• Ölçüm sonuçları

• Tespit edilen uygunsuzluklar

• Risk seviyeleri

• Tamir/bakım önerileri

4. Freze Tezgahı Muayenesinin Avantajları

• Üretim kalitesini artırır

• Takım kırılmalarını azaltır

• Makine ömrünü uzatır

• Elektriksel ve mekanik arızaları önceden tespit eder

• Operatör güvenliğini sağlar

• Bakım maliyetlerini düşürür

• Yasal gerekliliklere tam uyumluluk sağlar

5. Yasal Gereklilik

Türkiye’de freze tezgâhlarının periyodik kontrolü:

• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

• Makine Emniyet Yönetmeliği

• TS EN 60204

kapsamında yılda bir yapılması zorunludur.

6. Sonuç

Freze Tezgahı Muayenesi, makinenin mekanik doğruluğunu, spindle performansını, kızak ve tabla hassasiyetini, elektriksel güvenliğini ve koruma ekipmanlarını kapsayan çok yönlü bir inceleme sürecidir. Düzenli muayene; tezgâhın güvenli, verimli ve toleranslar içinde çalışmasını sağlar. Hem üretim kalitesini artırır hem de iş kazalarını ve makine arızalarını minimuma indirir.